สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) จัดงานสัมมนาประจำปีเรื่อง "ปฏิรูปรัฐ ปฏิวัติข้อมูล" หลักการโดยรวมคืออยากให้ภาครัฐกำหนดนโยบายสาธารณะเพื่อจัดการข้อมูล พร้อมทั้งเสนอแนวทางจัดเก็บและเชื่อมโยงข้อมูลข้ามหน่วยงานเพื่อความสะดวกในการให้บริการประชาชน เปิดข้อมูลเป็นข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ให้ภาคประชาชนนำข้อมูลไปประมวลผลต่อได้

ที่สำคัญ ระบบการศึกษาต้องสร้างผู้เชี่ยวชาญด้านการจัดการข้อมูลโดยเฉพาะออกมามากกว่านี้ เพราะปัจจุบันยังมีปัญหาคุณภาพคนกับความต้องการทักษะงานยังไม่สอดคล้องกัน

ในงานสัมมนาแบ่งเป็น 4 หัวข้อใหญ่ Blognone จะสรุปสาระสำคัญให้อ่านกันเป็นรายหัวข้อไป

ข้อมูลกับการพัฒนาเศรษฐกิจสารสนเทศ

ข้อมูลสามารถเพิ่มผลิตภาพและปัจจัยการผลิตได้ทวีคูณ เมื่อมีข้อมูลและการจัดการที่ดี ก็สามารถจัดการได้ทั้งวัตถุดิบ เครื่องจักร และแรงงาน ยกตัวอย่างบริษัทสตาร์ทอัพระดับยูนิคอร์นในระดับโลก ล้วนแล้วแต่เกิดขึ้นมาได้เพราะการจัดการข้อมูลทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นการแชร์ที่พัก แชร์รถ ฟินเทค สุขภาพ ข้อมูลจึงช่วยสร้างโมเดลธุรกิจใหม่ๆ ได้มากมาย

ในประเทศไทยมีโมเดลที่ใช้การจัดการข้อล สามารถเพิ่มผลิตภัณฑ์ ลดต้นทุน และสร้างรายได้เพิ่มมาแล้ว เช่น

• ธุรกิจ cold chain บริษัท SCG เก็บสินค้าแช่เย็น มีต้นทุนพลังงานสูง สามารถนำข้อมูลมาช่วยลดต้นทุนได้ โดยวัดอุณหภูมิแต่ละจุดว่าต้องใช้อุณหภูมิเย็นเท่าไร ป้อนข้อมูลใส่โปรแกรมเครื่องทำความเย็น ให้อุณหภูมิในแต่ละจุดที่เหมาะต่อสินค้าที่จัดเก็บ ไม่ต้องแจกจ่ายอุณหภูมิเท่ากันทุกจุด
• อุตสาหกรรมน้ำตาล ไร่อ้อย บริษัทมิตรผลใช้ระบบสมาร์ทฟาร์มมิ่ง และจัดเก็บข้อมูลโดยโดรนประเมินปริมาณอ้อยที่จะป้อนเข้าโรงงาน คาดการณ์จำนวนสินค้าล่วงหน้าได้
• ด้านบริการแท็กซี่มี All Thai Taxi ที่ใช้การจัดการข้อมูลมาแก้ปัญหา โดยใช้การติดตามจีพีเอสที่รถ บันทึกข้อมูลปั๊มน้ำมัน ทำให้เปลี่ยนกะรถที่ปั๊มน้ำมันได้เลย ไม่ต้องเสียเวลาวิ่งรถเปล่า
• ในวงการรับเหมาก่อสร้าง ที่ผู้รับเหมาประสบปัญหาขาดสภาพคล่องในงาน เนื่องจากไม่สามารถคาดการณ์ต้นทุนการก่อสร้างได้อย่างแม่นยำ จนกระทั่งมีแอพ Builk ระบบฐานข้อมูลวัสดุก่อสร้าง ตั้งแต่ร้าน ราคา ต้นทุน มีโปรแกรมคำนวณต้นทุนให้ด้วย

อย่างไรก็ตาม ภาพรวมธุรกิจไทยยังจัดการข้อมูลได้ไม่ดีพอ ไทยยังมีประสิทธิภาพการผลิตต่ำ ส่วนหนึ่งเพราะยังไม่มีการใช้ข้อมูลอย่างที่ควรจะเป็น อุตสาหกรรมและธุรกิจรายเล็กจำนวนมากยังไม่ทำบัญชีให้เป็นระบบ ทำให้สูญเปล่าทั้งต้นทุน-เวลา

ในขณะที่รัฐบาลส่งเสริมไทยแลนด์ 4.0 และสตาร์ทอัพ ก็ควรส่งเสริมให้ใช้ข้อมูลสร้างมูลค่าเพิ่มให้ธุรกิจในทุกวงการอุตสาหกรรมด้วย จะเป็นทางลัดที่ดีกว่าในการยกระดับเศรษฐกิจไทย

ข้อมูลเพื่อการยกระดับคุณภาพชีวิต

การเชื่อมโยงข้อมูล โดยเฉพาะข้อมูลภาครัฐช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตได้ทุกช่วงวัย เริ่มตั้งแต่วัยเด็กในด้านการศึกษา
มีตัวอย่างจากประเทศชิลี เปิดข้อมูลโรงเรียนให้ประชาชนทั่วไปข้าถึงได้ ประชาชนรู้คะแนนสอบเฉลี่ยของนักเรียนทุกแห่งในเมืองนี้ ผลคือจากเดิมที่ผู้ปกครองมักส่งลูกเรียนโรงเรียนรัฐบาล ก็ส่งลูกเรียนที่โรงเรียนมีคุณภาพมากขึ้น มีการเทียบคะแนนสอบของเด็กชิลีในวิชาวิทยาศาสตร์มาตรฐาน PISA ย้อนหลัง 15 ปีพบว่าเด็กมีคะแนนดีขึ้น เมื่อมีการเปิดข้อมูล แต่ละโรงเรียนจะแข่งขันยกระดับคุณภาพการเรียนการสอนมากขึ้น สร้างความโปร่งใสเพราะประชาชนมีสิทธิตัดสินใจมากขึ้นด้วย

ในช่วงวัยทำงาน โดยเฉพาะการรับสมัครคนเข้าทำงาน ประเทศไทยเจอปัญหาขาดความเชื่อมโยงระหว่างภาคการศึกษาไทยกับภาคธุรกิจ คนจบมาได้ทำงานไม่ตรงกับสาขาที่เรียน

อุปสรรคด้านข้อมูลที่สำคัญคือ เรายังสำรวจโดยใช้แบบสอบถามอยู่ ข้อมูลที่ได้มักไม่ใช่ข้อมูลจริง และจะถูกนำมาจัดหมวดหมู่เป็นสาขาอาชีพต่างๆ ซึ่งล้าสมัย เพราะปัจจุบันมีอาชีพใหม่เกิดขึ้นมากมาย

ข้อมูลแก้ปัญหานี้ได้ด้วยการนำข้อมูลประกาศหางานออนไลน์มาวิเคราะห์ว่า นายจ้างต้องการความรู้อะไรบ้าง ช่วยให้รัฐและสถาบันการศึกษารู้ทักษะที่ตลาดแรงงานต้องการอย่างละเอียด

การเก็บข้อมูลออนไลน์ในลักษณะนี้มีต้นทุนต่ำกว่าใช้แบบสอบถามมาก และยังได้ข้อมูลที่เป็นจริงมากกว่า สามารถจำแนกสาขาอาชีพใหม่ๆ ได้ตลอดเวลา ช่วยให้ภาคการศึกษาปรับตัวเข้าหาตลาดแรงงานได้มากกว่าที่เป็นอยู่

ข้อมูลเพื่อสร้างความเป็นธรรม ลดความยากจน ลดคอร์รัปชั่น

การกำหนดใช้ฐานข้อมูลขนาดใหญ่ ช่วยภาครัฐสามารถตามหาคนจนได้ถูกคน สามารถกำหนดนโยบายลดความเหลื่อมล้ำได้

เทคโนโลยี Big Data ช่วยระบุพื้นที่ยากจนในต่างประเทศมาแล้ว โดยเก็บข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียมความละเอียดสูง ผสานการทำงานกับ Machine Learning จำแนกแยกแยะข้อมูล กำหนดพื้นที่ยากจนที่ส่วนใหญ่มักมุงหลังคาด้วยสังกะสี และหลังคาดินเหนียวที่มีราคาถูก เช่นศรีลังกา เคนย่า

นอกจากนี้ยังมีการเก็บข้อมูลโทรศัพท์มือถือ ดูพื้นที่ที่มีการใช้โทรศัพท์มากน้อย มากำหนดระดับความยากจนได้ เช่นประเทศเซเนกัล วิธีเหล่านี้ตามหาคนจนได้ดีกว่าเปิดให้คนจนมาลงทะเบียนกับรัฐบาล

การเชื่อมโยงข้อมูลช่วยลดการทุจริตได้ โดยเฉพาะการจัดซื้อจัดจ้าง ไทยมีการจัดซื้อจัดจ้างมากถึง 30% ของงบประมาณประเทศ (ข้อมูลเฉลี่ยปี 2558-2559) แต่มีปริมาณเรื่องร้องเรียนทุจริตจัดซื้อจัดจ้างมีเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ปีละ 6-7 พันเรื่อง (ข้อมูลที่มีการร้องเรียนต่อ ป.ป.ช.)

มีหน่วยงานที่พยายามนำข้อมูลจัดซื้อจัดจ้างมาเปิดคือ EGA แต่ก็ยังมีข้อมูลไม่ครบถ้วน TDRI จึงไปดึงข้อมูลส่วนหนึ่ง (มีปริมาณมหาศาลมาก จึงดึงมาได้แค่ส่วนเดียว) มาประมวลผลต่อ พบว่าในบรรดาการจัดซื้อจัดจ้าง มีผู้รับเหมารายใหญ่ไม่กี่ราย ทีมวิจัยสันนิษฐานสาเหตุว่า วิธีการประมูลในภาครัฐไม่เอื้อให้มีการแข่งขัน ส่วนขั้นตอนการเสนอ และวิจารณ์ TOR ก็เป็นไปอย่างรวบรัดรวดเร็ว ผู้ประกอบการมีเวลาเตรียมตัวน้อย ปิดโอกาสการแข่งขัน

นอกจากต้องเปิดข้อมูลจัดซื้อจัดจ้างแล้ว TDRI ยังเสนอวิธีประมูลแบบ E-bidding หรือการเคาะราคาผ่านออนไลน์ (นำมาใช้แล้วในกลางปี 2558) ที่เปิดให้มีการแข่งขันในการก่อสร้างมากกว่าและพบว่าวิธีนี้ช่วยรัฐประหยัดงบประมาณมากขึ้น

รัฐเป็นเจ้าของข้อมูลสำคัญของประเทศ รัฐจึงต้องปฏิรูปการเปิดข้อมูล

ในธุรกิจข้อมูล ภาครัฐเป็นผู้เล่นสำคัญที่สุด เพราะเป็นทั้งผู้ผลิตข้อมูล ผู้ใช้ และผู้อำนวยความสะดวกแก่ประชาชน

หน่วยงาน Open Data Barometer กำหนด 15 ชุดข้อมูลภาครัฐที่รัฐบาลทั่วโลกควรเปิดเผยต่อสาธารณะ โดยเปิดเป็นข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ให้เอกชนนำไปต่อยอดและประมวลผลต่อได้ ข้อมูล 15 ชุด ประกอบด้วย

• ข้อมูลเชิงพาณิชย์ คือ แผนที่, ตารางเวลาการขนส่งสาธารณะ, การค้าระหว่างประเทศ, สัญญาว่าจ้างภาครัฐ
• นโยบายสังคม คือ การเข้าถึงบริการสาธารณสุข, คุณภาพการศึกษา, ข้อมูลการปล่อยมลพิษในอุตสาหกรรมต่างๆ, ข้อมูลเศรษฐกิจ, ข้อมูลอาชญากรรม
• ความโปร่งใสภาครัฐ คือ งบประมาณ, การใช้จ่ายภาครัฐ, กรรมสิทธิ์ที่ดิน, รายชื่อธุรกิจจดทะเบียน, ฐานข้อมูลกฎหมาย, ผลการลงคะแนนเลือกตั้ง

ไทยมีฐานข้อมูลมาก แต่ยังไม่พร้อมนำไปใช้งานเท่าไรนัก และยังมีข้อมูลอีกมากที่รัฐยังไม่เปิดต่อสาธารณะ เช่น ข้อมูลคุณภาพโรงเรียน แผนที่กรรมสิทธิ์ที่ดิน การใช้จ่ายภาครัฐ

อันดับการเปิดข้อมูลของไทยอยู่ที่ 56 ส่วนประเทศที่เปิดข้อมูลมากที่สุดคือสหรัฐฯ ตอนนี้ ประเทศไทยมีหน่วยงานที่พยายามเปิดข้อมูลอยู่แล้วคือ สำนักงานรัฐบาลอิเล็กทรอนิกส์หรือ EGA ที่ผลักดันให้เกิด Data.go.th ปัจจุบันมี 873 ชุดข้อมูล ครอบคลุม 200 เรื่อง แต่ยังต้องทำเพิ่มอีกมาก

รัฐบาลมีข้อมูลประชาชนมากตั้งแต่เกิดจนตาย จึงควรเชื่อมข้อมูลข้ามกระทรวงและข้ามหน่วยงาน เพื่อพัฒนาและสามารถกำหนดนโยบายประเทศได้บนฐานข้อมูลจริง การเปิดเผยข้อมูลจะช่วยให้ภาครัฐจะทำงานได้ดีขึ้นด้วย

ตัวอย่างหากรัฐต้องกำหนดนโยบายพัฒนาการศึกษา ก็เชื่อมข้อมูลการศึกษา กับการทำงาน วงการธุรกิจและราชการเข้าด้วยกัน หรือกำหนดนโยบายช่วยเหลือคนจน ก็เชื่อมข้อมูลการทำงาน สวัสดิการแรงงาน ทรัพย์สิน ภาษี ที่อยู่อาศัย เข้ามาไว้ด้วยกัน จะทำนโยบายได้ง่ายกว่า
แต่สถานะข้อมูลทุกวันนี้ ต่างฝ่ายต่างแยกกันจัดเก็บ ขาดความเชื่อมโยง

ในส่วนนี้ TDRI เสนอให้รัฐทำนโยบายแบ่งปันข้อมูลระหว่างหน่วยงานรัฐ อาจจะให้สภาพัฒน์ซึ่งเป็นหน่วยงานสำคัญในการกำหนดนโยบายมาดูแลการเชื่อมฐานข้อมูลภาครัฐ นอกจากนี้ยังเสนอให้ทุ่มงบประมาณเพื่อจัดการข้อมูลให้มากกว่านี้ เทียบกับสหรัฐฯแล้ว ไทยยังลงทุนน้อยกว่าหลายเท่า สำนักงานสถิติแห่งชาติได้รับเงินลงทุนเพียง 14.1 บาทต่อจำนวนประชากร ในขณะที่หน่วยงาน Census Bureau ของสหรัฐฯได้รับเงินลงทุน 181.1 บาทต่อจำนวนประชากร

รับชมคลิปเสวนาเต็มและดูรูปกราฟิกประกอบเนื้อหาได้ที่ TDRI