1. แนะนำให้ไปอ่านต้นฉบับนะครับ การอ้างอิงถึงแนวคิดทางปรัชญาแบบใดแบบหนึ่งโดยอ่านเอาจากหนังสือชั้นสอง (secondary texts) แม้จะทำให้เข้าใจง่าย แต่มีโอกาสและมีแนวโน้มที่จะผิดพลาดไปได้สูงมากครับ

2. แม้ Rousseau จะมองเห็นว่ากฎเกณฑ์ทางสังคมทำให้มนุษย์เสียสภาพในสิทธิตามธรรมชาติ (natural rights) บางอย่าง แต่ก็แลกมาด้วยสิทธิพลเมือง (civil rights) นะครับ และถึงแม้ว่า Rousseau จะมองเห็นความเป็น Noble Savage ก็จริง แต่ที่เคยอ้างอิงไปก่อนหน้าแล้ว Rousseau ยอมรับว่าในสภาวะธรรมชาติถ้าปล่อยไปแบบนั้น มันจะเป็นปัญหาครับ

3. ใช่ Rousseau เห็นว่ากรรมสิทธิ์ในทรัพย์สิน (สังเกตนะครับว่าผมแยกกันกับระบบการปกครอง) เป็นเรื่องที่ก่อให้เกิดความวุ่นวาย แต่ตัวตรรกะของ Rousseau มันไม่ก่อให้เกิดการแตกออก (off shooting) ไปสู่รากฐานแบบ Anarchism แบบที่คุณพยายามจะอ้างเหตุผลก่อนหน้าเลย จุดเรื่องของกรรมสิทธิในทรัพย์สินเป็นการมองต่างจาก Locke (โปรดอ่าน Second Treatise of Government ของ Locke ประกอบ) ตรงกันข้าม ตรรกะของ Rousseau พยายามที่จะทำให้กรรมสิทธิ์ทรัพย์สินนั้นสอดคล้องไปกับการมีอยู่ของรัฐ ด้วยการให้สัญญา (contract) ทำหน้าที่ในการบังคับใช้และดูแลสิทธิทั้งของส่วนรวมและส่วนตัว (ผมพูดโดยคร่าวนะครับ ณ ชั้นนี้) ดังนั้นแล้วจึงต้องมีการดูแลครับ มองยังไงตรรกะของ Rousseau แทบจะเป็นไปไม่ได้เลยในการสร้างช่องว่างเพื่อใช้เป็นฐานแบบ Anarchism แบบที่คุณบอกหรือสื่อ

4. ถ้าคุณเป็นสายปรัชญาวิเคราะห์ (Analytical Philosophy) คำถามเรื่องความถูกต้องของคนส่วนมาก (majority) สามารถพิสูจน์ออกมาด้วยสูตรคณิตศาสตร์อันหนึ่ง (ผมจำไม่ได้แล้วว่าอันไหน) แต่ถ้าอ่านตัวบท จะพบว่าแม้ Rousseau จะตั้งคำถามก็จริง แต่ในท้ายที่สุด General will ที่เกิดจากคนส่วนมากก็จะถูกต้องเสมอ แน่นอนว่ามีเงื่อนไขอื่นๆ ประกอบพอสมควร แต่ถ้าโดยแก่นแท้แล้วไม่ใช่ถูกต้องธรรมดา แต่ผิดพลาดไม่ได้ด้วย (เช่นเคย กลับไปอ่านตัวบท)

5. ความเข้าใจอันหนึ่งที่คุณควรรื้อแล้วโยนทิ้ง คือความคิดว่า Anarchy/Anarchism นั้นเป็นพวกก่อความวุ่นวาย สำหรับนักปรัชญาอย่าง John Hospers ในงานเขียนที่มีชื่อว่า Libertarian Manifesto นั้นบอกว่ารัฐไม่ใช่สิ่งที่จำเป็นและมีสารัตถะสำคัญ เพราะผู้คนนั้นก็ดีอยู่แล้ว และให้เหตุผลชัดเจนว่าสังคมดูแลกันเองได้ โดยที่ไม่ต้องพึ่งหรือมีแม้แต่รัฐเป็นตัวประกอบเสียด้วยซ้ำ ในกรณีที่มีเหตุวุ่นวาย สังคมจะจัดการกันเอง แต่แนวคิดนี้ก็ถูกคนอย่าง Robert Nozick ตีตกไปจากงานเขียน State, Utopia, Anarchy โดยบอกว่าในที่สุดจะทำให้เกิดรัฐขึ้นมาในที่สุด เช่นเคย ไปหาอ่านเอง

6. สิ่งที่คุณพยายามบอก ก็คือ democracy นั้นแย่ เพราะพวกมากลากไป แต่สิ่งที่คุณต้องใส่ใจให้มากคือ ในการอ้างถ้าเคร่งครัดจริงๆ Democracy นี่มันปกครองด้วยคนหมู่มาก พวกมากลากไปอยู่แล้ว ทว่าสิ่งที่เป็นระบบการปกครองที่เราเข้าใจจริงๆ ในปัจุบันที่เราเรียกกันว่า "ประชาธิปไตย" มันคือสิ่งที่เรียกว่า "Liberal Democracy" ซึ่งก็แปลว่า "เสรีนิยมประชาธิปไตย" ซึ่งภายใต้หลักการนี้ ต้องรักษาสิทธิของคนที่เป็นส่วนน้อยด้วย (หลักการปลีกย่อยมากกว่านี้ แต่ผมขอไม่พูดถึงในชั้นนี้)

7. สิ่งที่คุณพูดว่าประชาธิปไตยในเมืองนอกใช้ Locke นั้นถูกต้องแค่ไหน? คิดเองหรือมีหลักฐานหรืองานวิจัยยืนยันว่าใช้โมเดลนี้จริงๆ? สำหรับนักปรัชญานี่เป็นเรื่องที่ยังพูดกันไม่รู้จักจบจักสิ้น เพราะในแง่หนึ่ง ระบอบการปกครองอย่างของสหรัฐอเมริกาเอง อาจจะได้รับอิทธิพลในคำอธิบายของ Locke แต่ในการอธิบายการทำงานของรัฐ กลับยังต้องใช้แนวคิดของทั้ง Hobbes และ Rousseau ไปพร้อมๆ กัน นี่ไม่นับนักปรัชญายุคหลังๆ ไปอีกนะครับ

8. ย้ำอีกครั้ง Rousseau บอกว่า ในท้ายที่สุด ประชาธิปไตยมีปัญหากับมนุษย์ เพราะมนุษย์ไม่มีทางที่จะมีสภาพประชาธิปไตย (ผมพูดในบริบทที่เคร่งครัดตามตัวบทว่า Democracy == Democracy ไม่ใช่ Democracy == Liberal Democracy นะครับ) และประชาธิปไตยเป็นสภาพที่มีเอาไว้สำหรับเทพเจ้าเท่านั้น (ย้อนกลับไปอ่าน quote ด้านบนได้) ดังนั้นแล้วถ้าจะบอกว่า คนที่อ้างประชาธิปไตยแบบ Rousseau เพื่อให้รัฐไม่มีอยู่เป็นเรื่องที่ไม่ถูกต้อง ตรงกันข้าม ถ้าเอา Marx มาอ้าง ผมคิดว่าข้อสังเกตนี้จะมีน้ำหนักและน่าเชื่อถือมากกว่า

ผมขอสรุปสั้นๆ และยังคงเหมือนเดิมว่า คุณมีปัญหาในการจับตรรกะมาชนๆ กัน จนคำอธิบายมีปัญหาในท้ายที่สุด หลายอย่างมันขัดกันเองอย่างช่วยไม่ได้ หนทางเดียวที่คุณจะเข้าใจได้มากขึ้นคือกลับไปมีบทสนทนา (dialog) กับตัวบท (text) เพื่อให้เข้าใจมากยิ่งขึ้นว่าตรรกะของนักคิดแต่ละคนนั้นเดินมาด้วยเส้นทางไหนและดำเนินไปอย่างไรบ้าง แทนที่จะหยิบโน่นผสมนี่จนกลายเป็นปัญหาในท้ายที่สุด (ผมอ่านความเห็นคุณ == งานเขียนวิชาการนะครับ)

ถ้าอยากเข้าใจให้มากขึ้น ผมแนะนำคอร์สของ Steven B.Smith ศาสตราจารย์ที่ Yale ด้านปรัชญาการเมือง คือคอร์ส [Introduction to Political Philosophy](http://oyc.yale.edu/political-science/plsc-114) ครับ แต่แน่นอนว่าทั้งหมดนี้เป็นสิทธิของคุณที่จะเข้าไปหรือไม่ตามที่ผมแนะนำนะครับ และเช่นกันถ้าคุณคิดว่าผมพูดไม่ถูกก็จะมีสิทธิเพิกเฉยกับความเห็นยาวๆ อันนี้ เพียงแต่ถ้าคุณเขียนตอบข้อสอบแบบนี้จริงในวิชาทฤษฏีการเมือง ผมก็ไม่มีคำพูดอื่นนอกจาก "ขอให้โชคดี" ครับ